امامزاده سیدعبدالله ابونجم۱ - موقعیت و بنازیارتگاه سیدعبدالله، در شانزده کیلومتری منطقه القایم در غرب شهر «شنافیه»، واقع شده و مورد توجه اهالی است. [۱]
حسنی، عادل، دلیل العتبات والمراقد فی العراق، ص۱۶۹.
در گذشته، تنها این مکان، دارای محراب کوچکی بوده است. اما در اوایل قرن دوازدهم، گنبد کوچکی روی آن ساخته شد و پس از ترس از سقوط گنبد، به علت فرسودگی آن، بنای کنونی را نیکوکاران و خادمان آنجا ساختند که شامل ایوان، رواق، گنبد کلاه‌خودی شکل به ارتفاع سیزده متر و اتاق مرقد و صحن است. [۲]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۴۰.
۲ - نسبدرباره صاحب این قبر، بین نویسندگان معاصر اختلاف‌نظر است، چراکه برخی به حسنی بودن و برخی نیز به حسینی بودن مدفون در بقعه، قائل‌اند. از این‌رو، در اینجا ابتدا نظر علامه حرزالدین و سپس قول مشهور را بیان می‌کنیم. ۲.۱ - نظر علامه حرزالدینعلامه محمد حرزالدین معتقد است که خفته در این مرقد، سیدعبدالله بن حسن مکفوف بن حسن افطس بن علی اصغر بن امام سجاد (علیه‌السّلام) [۳]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۳۴.
است. گویا او این مطلب را از سیدحسین براقی نوشته است، زیرا او این مطلب را این‌گونه در تاریخ کوفه آورده است: «عبدالله بن حسن مکفوف... در کوفه دفن شد و گمان کنم این، همان قبری است که در قایم، در نزدیکی روستای شنافیه، می‌باشد.» [۴]
براقی، سیدحسین، تاریخ کوفه، ص۵۶.
براقی در کتاب دیگر با عنوان السیرة البراقیه، انتساب این بقعه را به نواده امام سجاد (علیه‌السّلام) رد می‌کند و می‌نویسد: «از جمله قبرهایی که اصالتی ندارد و جعلی است، قبر منسوب به عبدالله ابونجم و مادرش، حبیبه و خواهرش، صفیه است» او سپس اضافه می‌کند: «قبر سید عبدالله بن حسن مکفوف، در کوفه است و گمان می‌کنم که قبرش، در شنافیه قرار داشته باشد.» [۵]
براقی، سیدحسین، السیرة البراقیه، ص۱۵۶ - ۱۶۰.
[۶]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۳۴.
این دوگانگی در رد و اثبات، رجوع به کتب انساب را ضروری می‌سازد.علمای انساب، درباره عبدالله بن حسن مکفوف نوشته‌اند که او سیدی زاهد و ملقب به مفقود [۷]
عبيدلى، محمدشرف، تهذیب الانساب، ص۲۵۷.
و ساکن کوفه بوده است. [۸]
ابن‌طباطبا، ابراهیم بن ناصر، منتقلة الطالبیه، ص۲۷۷.
هنگامی که پدرش در قیام ابوالسرایا، مامور فتح مکه شد، با ورقاء بن یزد، جنگید و از مکه به کوفه، فراری شد و در همین شهر، سکونت اختیار کرد. [۱۰]
كمونه حسينى، سيدعبدالرزاق، مشاهد العترة الطاهره، ص۱۸۹.
ابن‌طباطبا، سکونت پدر و برادرانش در کوفه را تایید می‌کند، اما از وفات او، گزارشی نقل نمی‌نماید. [۱۱]
ابن‌طباطبا، ابراهیم بن ناصر، منتقلة الطالبیه، ص۲۷۷.
وی یک فرزند، به نام محمد اکبر، معروف به زیاده، داشته که از مدینه به نیشابور مهاجرت کرده است و آل زیاده حسین، از دودمان اوست. به هرحال، دلیلی بر دفن وی در این مکان نیست و مدارک موجود، این ادعا را تایید نمی‌کند.۲.۲ - شهرت محلیبراساس شهرت محلی، شخص مدفون در بقعه، عبدالله بن حسن المکفوف بن علی العابد بن حسن المثلث بن حسن المثنی بن امام حسن (علیه‌السّلام) [۱۴]
حسنی، عادل، دلیل العتبات والمراقد فی العراق، ص۱۶۹.
است، وی مکنا به ابوجعفر و مادرش، سکینه، دختر زید بن سلمة بن هاشم است. [۱۵]
ابن‌طباطبا، ابراهیم بن ناصر، منتقلة الطالبیه، صص ۳۵۵ و ۳۵۶.
[۱۶]
رجائى موسوى، سيدمهدى، الکواکب المشرقه، ص۲۹۸.
محمدحسین حرزالدین در حاشیه کتاب مراقد المعارف، انتساب این قبر را به نواده امام حسن (علیه‌السّلام)، قوی‌تر می‌داند و می‌نویسد: «چون سادات حسنی در زندان هاشمیه، به شهادت رسیدند و بغداد و کوفه نیز محل تردد این سادات بود، بعید نیست این مرقد، متعلق به عبدالله بن حسن مکفوف حسنی باشد.» [۱۷]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۳۵.
اما این ادعا نیز خالی از اشکال نیست، زیرا ابونصر بخاری، مادر عبدالله، علی و (محمد فرزندان حسن مکفوف)، سکینه دختر محمد فراسیه و خود عبدالله را از شعرای اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) معرفی می‌کند و تداوم نسل او را از علی و محمد می‌داند. [۱۸]
ابونصر البخارى، سهل بن عبدالله، سر السلسلة العلویه، ص۳۹.
او با مریم دختر اسماعیل بن جعفر بن ابراهیم بن محمد بن علی بن عبدالله الجواد بن جعفر طیار (علیه‌السّلام) ازدواج نمود و ثمره آن، دو فرزند به نام‌های محمد و حسن شد. [۱۹]
عبيدلى، محمدشرف، تهذیب الانساب، ص۹۳.
سیدجعفر اعرجی، حسن مکفوف را با عنوان «ینبعی» معرفی می‌کند که حکایت از سکونت او در این منطقه [۲۱]
اعرجی، سیدجعفر، الدر المنثور فى انساب المعارف والصدور، ص۱۹۲۰.
دارد. ابوالحسن عمری نسابه، از سکونت ابوجعفر عبدالله بن حسن مکفوف در ینبع، خبر می‌دهد و برای او، دو فرزند برمی‌شمارد که در دمشق بودند. از این خانواده، محمد بن حسن بن محمد بن علی بن عبدالله بن حسن مکفوف، معرفی می‌کند که از بدویان بوده و در بادیه، سکونت داشته است.امام فخر رازی، تعداد فرزندان حسن را سه تن، به نام‌های عبدالله، محمد و علی ذکر می‌کند و سپس عبدالله را شاعری مکفوف، معرفی می‌نماید و می‌نویسد او سه فرزند معقب داشته که عبارت‌اند از حسن، محمد و علی و مادر دو نفر اول را مریم صغری، دختر اسماعیل بن جعفری، ذکر می‌کند. همچنین او، فرزندان حسن بن عبدالله مکفوف بن حسن بن علی عابد را دو تن، به نام‌های محمد ابوزوائد و موسی، ذکر می‌کند که اولی را بدان علت زوائد، لقب دادند که در کلام و شعر، جملاتی را اضافی بیان می‌داشت و موسی نیز به «نوبه» مغرب، مهاجرت نمود. [۲۵]
اعرجی، سیدجعفر، الدر المنثور فی انساب المعارف والصدور، ص۱۹۲.
۲.۳ - نتیجهگیریبه هرحال، مدرکی که ثابت کند عبدالله بن حسن مکفوف حسنی، در این مکان آرمیده است، به دست نیامده است. ۳ - پانویس
۴ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «امامزاده سیدعبدالله ابونجم»، ج۲، ص۲۴۹. رده‌های این صفحه : زیارتگاههای استان دیوانیه | مزار سادات حسنی عراق | مزار سادات حسینی عراق | مزار فرزندان امام حسن | مزار فرزندان امام سجاد
|